انواع خونریزی مقعدی،علت خون آمدن از مقعد و درمان

به هرگونه خونی که از مقعد خارج شود، خونریزی مقعدی می‌گویند. اگر مقداری خون روشن تا سیاه روی دستمال یا مدفوع و در کاسه توالت مشاهده کردید، احتمالا دچار خونریزی رکتوم شده‌اید.

واژه‌ی مناسب تری که برای این عارضه در نظر گرفته شده، خونريزی دستگاه گوارش يا GI می‌باشد. دستگاه گوارش از مری تا روده بزرگ را شامل می شود و آسیب در هر یک از اجزای آن می تواند منجر به خونریزی شود. خونريزی مقعد یا GI می‌تواند انواع و دلایل زیادی داشته باشد كه در ادامه به آنها می‌پردازيم:

انواع خون ريزی

زمانيكه خونريزی GI داريد، پزشك موارد زير را بررسي خواهد كرد:

شدت خونريزی

خونريزي مقعد یا Anal bleeding ميتواند از ملايم تا شديد (با خطر جاني) فرق كند. در اكثر موارد خونريزي ملايم و متناوب است كه در اين حالت تمام تست‌ها بصورت سرپايي انجام می‌شود و خطر خاصی بيمار را تهديد نمی‌كند. البته اگر مقدار خون زياد شد بايد به پزشک مراجعه شود.

بعضي مواقع خونريزي در دستگاه گوارش آنقدر كم است كه قابل مشاهده نيست و مقدار آن به اندازه اي نيست كه رنگ مدفوع را تغيير دهد و فقط آزمايش مدفوع قادر به شناسايي آن است كه در ادامه به آن خواهيم پرداخت.

خونريزی از كجا می‌آيد؟

منشا خونريزی مي‌تواند از هر بخش از دستگاه گوارش باشد، ولي بطور كل بايد گفت:

خونريزي از مقعد يا بخش آخر ركتوم: خون تازه و شفاف است و با مدفوع تركيب نشده و با خارج شدن مدفوع مشاهده و يا مدفوع را بصورت رگه رگه پوشانده است. اين مورد مثلا از زخم مقعد (شقاق) يا از بواسير ايجاد شده است که در صفحه مربوط به هر بیماری، علائم،دلایل و روش‌های درمان هر یک بطور کامل توضیح داده شده است.

خونريزي از روده: خون با مدفوع تركيب و رنگ تيره دارد. خونريزي ميتواند بخاطر كوليت ، بيماري ديورتيكولي يا تومور روده باشد. البته بعضي مواقع اگر خونريزي سريع باشد باز رنگ آن شفاف و با مدفوع تركيب نشده است مثلا اگر خونريزي ناگهاني و زياد از بخش ديورتيكول باشد.(توضيح در ادامه)

خونريزي از معده يا روده كوچك: خون براي خروج بايد مسير طولاني سير كند كه در نتيجه تغيير يافته و تيره شده و با مدفوع تركيب مي‌شود. در اينصورت مدفوع تيره و اصطلاحاً به آن melaena گفته مي‌شود. اين مورد بخاطر خونريزي معده يا زخم اثني عشر است.

توجه: melaena يك وضعيت اورژانسي محسوب شده و نشانه خونريزی شديد در معده يا اثنی عشر است و ميبايست سريعاً با پزشك معالج در ميان گذاشته شود.

علت خون آمدن از مقعد

پزشك در مورد علائم احتمالي سوالاتي مانند زير خواهد پرسيد تا دليل اصلي خون آمدن از مقعد مشخص شود:

• آيا درد داريد؟
• اگر درد داريد كجا و چه نوع است؟
• آيا در ناحيه تحتاني خارش داريد؟
• هرگونه تغيير در مزاج مثل اسهال يا يبوست
• كم شدن وزن
• سابقه بيماري گوارشي در خانواده

سپس آزمايش انجام ميشود و شامل تست مقعد و ركتوم با وارد كردن انگشت درون مقعد است . بعضي مواقع از ابزاري بنام پروتوسكوپ براي داخل شدن بيشتر به مجرا جهت شناسايي مواردي از قبيل شقاق مقعد يا بواسير استفاده ميشود .

البته معمولا آزمايشات بيشتري براي روشن شدن دليل اصلي لازم است چون انگشت يا پروتوسكوپ فقط تا حدی مي‌توانند درون مجرا ورود كنند. اگر طي اين كار خونريزی مشاهده نشود پس خونريزی در محلي بالاتر قرار دارد.

در ادامه شایع ترین دلایلی که منجر به خونریزی مقعدی می‌شوند را بررسی می‌کنیم:

بواسير

بواسير یا هموروئید ورمی است كه در رگ‌های ناحيه مقعد و ركتوم تحتانی ايجاد می‌شود. شبكه‌ای از رگ‌های خوني در مجراي داخلي مقعد و ركتوم تحتانی وجود دارد كه بعضي مواقع پهن تر مي‌شوند و خون بيش از حد معمول در آنها جريان می‌يابد.

اين رگ هاي ورم كردن و خون خورده  با بافت روی خود تشكيل يک يا چند ورم بنام بواسير مي‌كنند. بواسير كاملا عمومی است و اشخاص زيادي در طول عمر خود به آن دچار مي‌شوند.

بواسيرهاي كوچك معمولا بي درد هستند. معمول ترين نشانه بواسير خونريزی مقعدی پس بعد از مدفوع است. بواسيرهای بزرگتر منجر به ترشح مخاط، قدری درد، خارش و سوزش مقعد می‌شود. برای مشاهده روش‌های درمان بواسیر یا هموروئید به صفحه مربوطه مراجعه کنید.

شقاق مقعد

شقاق شكاف كوچكي در پوست مقعد است. هرچند اين شكاف معمولا بسيار كوچك و در حد يك سانتيمتر است، ولي می‌تواند بسيار دردناك و حساس باشد. شقاق غالبا با كمي خونريزی مقعدی همراه است كه پس از عبور مدفوع ديده مي‌شود. خون رنگ شفاف دارد و در توالت قابل مشاهده است ولي زود بند می‌آيد.

مطلب مرتبط: درمان زخم شقاق مقعدی (فیشر) عمل لیزر شقاق مزمن

ديورتيكول

ديورتيكول كيسه كوچك با تنگه اي باريك است كه از ديواره روده بيرون ميزند و ميتواند در هر بخش از روده شكل گيرد ولی معمولا در روده بزرگ تشكيل ميشود. طی مدت زمان چندين ديورتيكول تشكيل و هر از گاهی خون ريزي ميكنند كه آن هم از طريق مقعد بيرون می‌آيد.

خون ريزي معمولا ناگهاني و بدون درد است. علت خون آمدن از مقعد تركيدگي رگ هاي خون روي ديواره ي ديورتيكول است لذا خون از دست رفته مي‌تواند زياد باشد. ديورتيكول درضمن باعث دل درد و تغيير حالت مدفوع شود.

بيماری كرون

بيماري كرون التهاب روده است و گاه بگاه التهاب عود ميكند. علائم متغير است و بستگي دارد به محل و شدت التهاب. نشانه هاي معمول شامل اسهال خوني ، درد شكم و احساس ناخوشي دائمي است.

كوليت

كوليت بيماري است كه ركتوم و روده ملتهب ميشوند. نشانه ي عادي آن زمانيكه بيماري عود كند اسهال خوني است. دليل خونريزي مقعد زخم روي بخشي از ديواره ي ملتهب روده است.

پوليپ

پوليپ توده ي كوچكي است كه بعضي مواقع داخل جداره ي روده يا ركتوم ايجاد ميشود. پوليپ غالبا در سنين بالا رخ ميدهد و سرطان زا نيست و معمولا مشكل خاصي ايجاد نميكند. البته بعضي مواقع پوليپ خونريزي كرده و ميتواند به سرطان تبديل شود.

سرطان

سرطان روده و ركتوم در افراد مسن معمول است ولي براي جوانان هم رخ ميدهد و خونريزي مقعد يكي از نشانه هاي آن است. خونريزي معمولا قابل ديد نيست و قبل از شروع خون ريزي نشانه هاي ديگر مشهودند مانند از دست دادن وزن ، خستگي ناشي از كم وزني ، اسهال يا يبوست. سرطان در بخش هاي بالاتر از روده هم ميتوانند باعث خونريزي شوند ولي غيرمعمول است.

آنژيوديسپالزی

آنژيوديسپالزي بيماري است كه طي آن چندين رگ خوني بزرگ شده درون جداره ي داخلي روده ايجاد ميشود. آنژيوديسپالزي معمولا در بخش صعودي روده ولي ميتواند در هر بخش از روده نيز شكل گيرد. دليل آنژيوديسپالزي هنوز نامعلوم است ولي غالبا در سنين بالا پيش مي آيد. خونريزي مقعد در آنژيوديسپالزي بدون درد و سريع است و حالت خون از رنگ شفاف تا تيره مخلوط با مدفوع تا مدفوع كاملا سياه (melaena) می‌باشد.

اختلالات روده

اختلالات متفاوتي در روده يا ديواره آن كه منجر به خونريزي مقعد ميشود در سنين پايين پيش مي آيد مثلا:

• ولولوس – پيچ خوردگی روده
• درهم رفتگي روده – چسبيدگي يك بخش از روده به بخش ديگر و ايجاد انسداد
• ديورتيكول مكل – ورم يا كيسه ي اضافه در روده كوچك مادرزادي
• بيماري هيرشپرونگ – بيماري كه طي آن بخش پاييني روده بدرستي عمل نميكند. عضله هاي ديواره ي روده قادر به فشردن مدفوع نيستند.
• رگ هاي خوني غيرعادي

زخم معده و اثني عشر

رخم معده يا اثني عشر می‌توانند خونريزی كنند. اين عمل منجر به melaena و طي آن مدفوع سياه مي‌‌شود. (طبق توضيحات بالا)

عفونت دل و روده

اين عفونت ها منجر به اسهال خوني بخاطر التهاب روده مي‌شوند.

اگر دچار خونريزی مقعدی شديد چه كنيد؟

اگر خونريزي شديد است يا مدفوع سياه رنگ است (melaena) (طبق توضيحات بالا) سريعا به اورژانس مراجعه كنيد. اگر احساس سرگيجي ، غش يا كلا ناخوش احوال هستيد آمبولانس خبر كنيد چون نشانه ي از دست دادن خون زياد است.

البته معمولا خونريزي ملايم است و در اين حالت وقت دكتر بگيريد. بيشتر مردم فكر مي‌كنند خونريزي بخاطر بواسير (هموروئید) است و آن را بررسي نمي‌كنند. بواسير شايد دليل عمده خونريزی‌های مقعدی باشد ولي نبايد فرض را بر اين گرفت مگر اينكه پزشك تشخيص دهد.

چه آزمايشاتی توصيه می‌شود؟

بستگي دارد به علت خونريزی. معمولا آزمايشات زير توصيه می‌شود:

• سيگموييدوسكوپي
• كولونوسكوپی
• كولونوسكوپي مجازي (كولونوگرافي CT)

كولونوسكوپي چيست؟

در اين آزمايش دكتر درون روده را مشاهده ميكند و بيمار معمولا بيهوش نميشود ، ولي شايد داروي آرام بخش داده شود. كولونوسكوپ يك دوربين كوجك و انعطاف پذير است به كلفتي انگشت كوچك است و به داخل روده ي بزرگ و يا كوچك هدايت مي‌شود. اين ابزار داراي چراغ و دوربين است تا درون روده ديده شود ، يا توسط خود دوربين يا به مانيتور متصل است. كولونوسكوپ دريچه و مجرايي دارد تا ابزار ديگر از داخل آن عبور و نمونه برداري از جداره روده امكان پذير شود.

سيگموييدوسكوپی چيست؟

روده ي سيگموييد بخش نهايي روده و متصل به ركتوم است. سيگموييدوسكوپ دوربين كوچكي همراه با چراغ به كلفتي انگشت و مشابه كولونوسكوپ است و خيلي كوتاه تر. سيگموييدوسكوپي خيلي راحت تر از كولونوسكوپي است و اگر خونريزي به بخش پاييني روده و ركتوم مربوط باشد بجاي كولونوسكوپي استفاده مي‌شود. اين ابزار به آرامي به دورن روده ي سيگموييد هدايت و جداره قابل مشاهده خواهد بود. اين كار معمولا براي بيمار دردي ندارد و فقط كمي احساس ناراحتي ميكند.

كولونوسكوپي مجازي (كولونوگرافي CT) چيست؟

كولونوسكوپي مجازي (كولونوگرافي CT) آزمايش جديدي است و ديد مناسبي از جداره دروني به پزشك ميدهد و نيازي نيست لوله كاملا به داخل روده وارد شود ، لوله كمي به درون رفته و روده توسط گاز باد مي‌شود. سپس از روده سيتي اسكن گرفته ميشود. اين كار راحت تر و قابل تحمل تر از كولونوسكوپي سنتي است. البته اين ابزار همه جا موجود نيست .

آزمايش خون پنهان در مدفوع (FOB) چيست؟

در اين آزمايش مدفوع براي شناسايی مقدار كم خون كه بطور عادي قابل مشاهده نيست و از آن بي خبر هستيد تست ميشود.

چه زماني و چرا تست FOB انجام مي‌شود؟

همانطور كه گفته شد اختلالات خونريزي در روده ميتواند چندين دليل داشته باشد كه طي آنها خونريزي مقعد قابل مشاهده است. ولي بعضي مواقع خون آنقدر كم است كه در مدفوع ديده نميشود و فقط با آزمايش FOB قابل تشخيص است.

بنابراين تست زماني انجام ميشود كه علائمي ديگر دال بر مشكلات روده اي وجود داشته باشد. مثلا درد شكم دائمي، كم شدن وزن و غيره. درضمن ميتوان قبل از شروع سرطان براي بررسي روده ها استفاده شود.

توجه: تست FOB فقط نشان ميدهد خونريزي در جايي از روده وجود دارد ولي محل آن تعيين نميشود. درصورت مثبت بودن جواب آزمايش بايد تست هاي ديگري براي شناسايي منشاي خونريزي مقعد انجام شود، مانند كولونوسكوپي.

نحوه‌ي انجام تست FOB

تكه كارتي با مقدار كمي از مدفوع آغشته و با اضافه كردن ماده شيميايي تحت آزمايش قرار ميگيرد. اگر نمونه پس از اضافه شدن ماده تغيير رنگ دهد حاكي از وجود خون در مدفوع است. معمولا دو يا سه تست FOB طي چند روز از چندين نمونه انجام ميشود چون ممكن است خونريزي در روده گاه و بيگاه بوده و يك نمونه حضور آن را نشان ندهد. آنجام تست و شناسايي مشكل روده طي چند روز بسيار دقيقت تر است.

آزمايش براي سرطان روده

هدف اين آزمايش شناسايي نشانه هاي اوليه بيماريهاي خاص در اشخاص سالمي است كه هنوز هيچ علائمي ندارند و يا مشكل قابل درمان است.  طي آزمايش سرطان روده (سرطان كلوركتال)، سرطان در مراحل اوليه كه امكان درمان آن بسيار بالا است شناسايي می‌شود.

در انگلستان برنامه اي براي گروه سني خاصي جهت انجام اين آزمايش گذاشته شده كه طي آن سه نمونه از مدفوع اشخاص براي خون آزمايش می‌شود. گروه سني براي نقاط مختلف انگلستان متفاوت است و اگر شخصي در آن گروه قرار داشته باشد بطور خودكار اول دعوتنامه و سپس كيت تست FOB جهت انجام در منزل برايش ارسال ميگردد. پس از تست اوليه، هردو سال يكبار و تا زمانيكه سن شخص به حداكثر گروه سني برسد اين عمل تكرار می‌شود.

درمان خونریزی مقعد

بعد از اینکه پزشک بررسی های لازم را انجام داد و علت خونریزی مقعد مشخص شد، بهترین روش درمان را به شما پیشنهاد می‌دهد. حتی اگر علت چندان مهم نباشد باید منشا دقیق این عارضه مشخص شود.

برای افرادی که به بیماری‌های شقاق(فیشر) و هموروئید مبتلا هستند با توجه به شدت پیشرفت بیماری و طبق نظر دکتر متخصص، می‌توان از درمان‌های خانگی و دارویی یا درمان با لیزر و جراحی استفاده کرد.

اولین راه هایی که برای دمران و کنترل خونریزی توصیه می شود، رعایت رژیم غذایی و مصرف فیبر و مایعات کافی، کاهش وزن، تحرک و ورزش برای افزایش حرکات روده و جلوگیری از یبوست است.

اگر بیش از چند روز است که خون در مقعد مشاهده می کنید، خصوصا اگر بالای 40 سال سن دارید حتما به پزشک مراجعه کنید. زیرا ممکن است در افراد بالای 40 سال به بررسی های بیشتری مثل کولونوسکوپی برای رفع احتمال سرطان روده نیاز باشد.