تنقیه فرآیندی است که در آن مایعات یا گاز به راست روده و رکتوم تزریق می‌شود و هدف آن پاکسازی روده بزرگ، تحریک، اجابت مزاج یا تجویز دارو است. اگر از یبوست رنج می‌برید، تنقیه یا اماله هزاران سال است مورد استفاده قرار می‌گیرد و یکی از قدیمی‌ترین روش‌ها برای حرکت مجدد روده‌ها است. اما استفاده از تنقیه قبل از اختراع داروهای خوراکی و داخل وریدی منطقی بوده و استفاده منظم از تنقیه در واقع می‌تواند خطرناک باشد.
امروزه، گزینه‌های درمانی بهتر و ایمن‌‌تر از جمله ملین‌ها، شیاف‌ها و رژیم غذایی با فیبر بالا جایگزین آن شده و تنقیه به عنوان آخرین راه حل برای یبوست به دلیل عوارض جانبی احتمالی توصیه می‌شود. اما در این مقاله نحوه عملکرد تنقیه، فواید آن و آنچه در هنگام استفاده از آن باید انتظار داشت را توضیح می‌دهیم:
به این مطلب نیاز دارید؟ بهترین داروی یبوست (بدون نسخه یا تجویزی) برای درمان فوری
در چه مواردی از اماله یا تنقیه استفاده می‌شود؟
از این روش معمولا برای موارد زیر استفاده می‌شود:
- درمان یبوست
- تخلیه روده قبل از انجام معاینات پزشکی کولونوسکوپی و سیگموئیدوسکوپی
- آماده سازی قبل از عمل‌های جراحی
- تزریق دارو از طریق رکتوم
هیچ مدرکی مبنی بر اینکه استفاده از تنقیه به دلایلی به غیر از تخلیه مدفوع نهفته یا تمیز کردن روده قبل از آزمایش، فوایدی برای سلامتی داشته باشد، وجود ندارد. در واقع استفاده از آن به غیر از موارد ضروری و برای “سم زدایی” به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود.
تنقیه چگونه یبوست را درمان می‌کند؟
یبوست مزمن و طولانی مدت به شدت بر کیفیت زندگی افراد تاثیر گذار است و عدم درمان آن با عوارضی مثل زخم مقعد یا شقاق، هموروئید، بیرون زدگی مقعد و غیره برای فرد همراه است. درمان یبوست با تنقیه شامل وارد کردن مایع به روده از طریق رکتوم و راست روده است که به نرم شدن و دفع مدفوع کمک می‌کند. انواع مختلفی از تنقیه وجود دارد، از جمله آب لوله کشی، سدیم فسفات (مانند تنقیه فلیت)، سالین، گلیسیرین، کف صابون و روغن‌های معدنی.
انواع تنقیه یا enema
تنقیه یا enema به روش‌های گوناگونی انجام می‌شود که عبارتند از:
تنقیه پاکسازی: این روش شامل شستشوی کامل رکتوم و روده بزرگ با آب است که ظرف به تخلیه مدفوع و پاکسازی روده کمک می‌کند. این روش معمولا پیش از انجام آزمایشات پزشکی مثل کولونوسکوپی یا عکس برداری از روده‌ها انجام می‌شود تا تصاویر و نتایج واضح باشند. تجویز داروهای مسهل قبل از سونوگرافی، کولونوسکوپی و غیره هم مشابه روش تنقیه برای پاکسازی روده انجام می‌شود.
انما پاکسازی به دو روش انجام می‌شود:
- انما با حجم زیاد: این یک درمان موثر برای یبوست است زیرا بخش بزرگی از روده بزرگ را تمیز می‌کند. مقدار مایع مورد استفاده در این نوع 500-1000 میلی لیتر است. پزشکان ممکن است از شما بخواهند که مایع را برای مدت طولانی در دهانه مقعد خود نگه دارید تا مدفوع کاملا آزاد شود.
- تنقیه با حجم کم: برای تمیز کردن قسمت انتهایی روده بزرگ (رکتوم) استفاده می‌شود. مقدار مایع مصرفی کمتر از 500 میلی لیتر است. به افرادی که از قسمت بالای روده بزرگ یبوست ندارند توصیه می‌شود.
تنقیه یا انما احتباسی: این نوع انما که معمولا در آن از روغن استفاده می‌شود، برای افرادی است که مدفوع آنها سفت شده و نیاز به تحریک روده دارند. تنقیه احتباسی مدفوع را نرم می‌کند. تنقیه‌های مورد استفاده در این فرآیند معمولاً حاوی 90-120 میلی لیتر محلول هستند. ممکن است پزشک از شما بخواهد که محلول را حداقل به مدت 20 دقیقه در رکتوم نگه دارید تا نتایج موثری حاصل شود.
تنقیه با جریان برگشتی: از اِماله با جریان برگشتی برای از بین بردن مشکل مدفوع در افرادی که گاز روده زیاد دارند، استفاده می‌شود. در این روش حدود 100-200 میلی لیتر محلول به مقعد تزریق می شود. سپس مایع همراه با گاز روده خارج می‌شود. این فرآیند تا زمان خارج شدن کامل گاز روده و حدود سه تا پنج بار تکرار می‌شود.
تزریق رکتال دارو: بعد از روش پاکسازی روده، می‌توان برای تزریق دارو به روده بزرگ هم از تنقیه استفاده کرد. برای درمان برخی شرایط از جمله بیماری التهابی روده (IBD)، دارو ممکن است همراه با تنقیه داده شود. آساکول و رواسا (مسالامین) برای درمان کولیت اولسراتیو استفاده می‌شود.
این درمان معمولاً التهاب در آخرین بخش روده بزرگ، جایی که مایع تنقیه به آن می‌رسد را برطرف می‌کند. اغلب توصیه می‌شود که از این تنقیه‌ها در شب استفاده شود تا زمان اثربخشی به دارو داده شود.
البته افراد مبتلا به IBD باید مراقب این نوع تنقیه ها باشند. با استفاده از تنقیه غیرپزشکی، پتانسیل ورود مواد مضر به بدن وجود دارد. علاوه بر این، روده بزرگ حاوی اشکال مختلف باکتری های مفید است و استفاده از تنقیه ممکن است فلور باکتریایی را مختل کند و به پوشش ظریف روده بزرگ آسیب برساند.
نحوه انجام تنقیه در مطب
تجویز تنقیه می‌تواند در خانه یا در مراکز درمانی توسط یک متخصص انجام شود. اگر فردی با تنقیه آشنایی نداشته باشد، می‌تواند از متخصص کمک بگیرد. تنقیه باریم منحصراً در مطب پزشکی انجام می‌شود.
مراحل آمادگی:
قبل از رفتن برای تنقیه باید روده را آماده کرد. دستورات غذایی خاص توسط پزشکان داده خواهد شد. این ممکن است در هر فردی متفاوت باشد. مراحل اماله توسط متخصص به شرح زیر است:
- تمام وسایل مورد استفاده برای تنقیه باید به خوبی ضدعفونی شوند.
- قبل از عمل مثانه را خالی کنید.
- کیسه تنقیه با محلولی حاوی ملین یا روغن پر می‌شود.
- انتهای لوله ای که باید وارد مقعد شود روغن کاری می‌شود تا وارد کردن آن راحت باشد.
- نباید بیشتر از چهار اینچ از لوله وارد مقعد شود.
- پزشک منتظر می‌ماند تا تمام محلول وارد رکتوم شود و کیسه خالی شود.
- سپس لوله را به آرامی از رکتوم خارج می‌کند.
دفع مدفوع را می‌توان بلافاصله یا ظرف یک ساعت پس از اماله انتظار داشت.
نحوه انجام تنقیه در خانه
اگر می‌خواهید انما را در خانه انجام دهید، باید از داروخانه کیت تنقیه تهیه کنید. کیت خریداری شده از داروخانه دارای یک نازل در انتهای یک کیسه یا بطری کوچک است. این ظرف پر از مایع است. گاهی آب و نمک، گاهی روغن معدنی، که به بدن تزریق می‌شود.
- برای انجام این عمل حوله یا پارچه‌ای را روی زمین بگذارید و در حالی که اماله انجام می‌دهید روی آن دراز بکشید. باید به پهلو بخوابید و زانوها را داخل قفسه سینه جمع کنید.
- نازل داخل مقعد وارد می‌شود و با فشردن آن مایع از نازل خارج می‌شود و به آخرین قسمت روده بزرگ به نام رکتوم حرکت می‌کند.
- نباید نازل را بیشتر از 10 سانتی‌متر وارد مقعد کنید.
- مایع باید برای مدتی که در دستورالعمل‌های محصول مشخص شده، در رکتوم نگه داشته شود. می‌توان آن را تا زمانی که میل به حرکت روده‌ها پیدا شد نگه داشت. در برخی موارد، ممکن است پیشنهاد شود که تنقیه برای چند دقیقه یا بیشتر در داخل بدن بماند.
- بعد از زمانی معین، محلول تنقیه و مواد زائد موجود در رکتوم با نشستن روی توالت و حرکت دادن روده‌ها مثل همیشه آزاد می‌شوند.
نکاتی برای استفاده ایمن
- دستورالعمل‌های روی بروشور را بخوانید و دنبال کنید.
- از دوز صحیح محلول استفاده کنید.
- از مصرف بیش از یک دوز محلول در 24 ساعت خودداری کنید.
خطرات و عوارض انما
بسیاری از افراد با خیال راحت از انما استفاده می‌کنند و از عوارض جانبی اجتناب می‌کنند، اما چند نکته وجود دارد که باید مراقب آنها بود:
- آسیب به راست روده یا سوراخ شدن روده به دلیل نفخ ناشی از مایعات
- ناراحتی به دلیل استفاده از مایعات خیلی سرد یا گرم
- عفونت در صورتی که تجهیزات تنقیه استریل نگهداری نشود
اگر درد هنگام مدفوع، تب یا علائم دیگری دارید که به خودی خود برطرف نمی‌شوند، فوراً به پزشک متخصص مراجعه کنید. اگر چه تنقیه موثر است، اما باید به عنوان آخرین راه حل برای درمان یبوست استفاده شود.
گزینه‌های جایگزین تنقیه برای تسکین یبوست
قبل از استفاده از روش انما یا تنقیه، مطمئن شوید که گزینه‌های زیر را امتحان کرده‌اید:
- افزودن فیبر به رژیم غذایی، حجم مدفوع شما و سرعت عبور آن از سیستم گوارش را افزایش می‌دهد. میوه‌ها و سبزیجات بیشتر و همچنین غلات کامل را به رژیم غذایی خود اضافه کنید.
- هیدراته بمانید. نوشیدن آب کافی برای سلامت کلی از جمله هضم غذا مهم است.
- الکل و نوشیدنی‌های کافئین‌دار می‌توانند باعث کم‌آبی بدن شوند ، بنابراین اگر یبوست دارید از مصرف آنها اجتناب کنید.
- ملین‌ها یا نرم کننده‌های مدفوع مانند دوکوزات یا شیر منیزیم بدون نسخه در دسترس هستند. البته استفاده بیش از حد از داروهای ملین می‌تواند منجر به بدتر شدن علائم یا اسهال شود، بنابراین نباید بیش از دو هفته بدون تجویز پزشک از این داروها استفاده کنید..
- سایر تغییرات سبک زندگی مانند ورزش می تواند به حرکت در دستگاه گوارش شما کمک کند.
- برخی از داروهای تجویزی نیز برای درمان یبوست مزمن در دسترس هستند.
اگر مشکل ساختاری در روده بزرگ شما وجود داشته باشد که باعث یبوست شما شده است، پزشک ممکن است جراحی را توصیه کند.