خارش مقعد (anal itching) مشكلي است كه هم براي مردان و هم زنان پيش مي آيد و اكثراً هم در بزرگسالان بين سنين 40 تا 60 سالگي (1 الي 5 درصد از عموم مردم) رخ ميدهد. خارش مقعد در مردان بيشتر است و نسبت آن در مقايسه با زنان 4 به 1 است. براي خارش مقعد علت هاي گوناگوني وجود دارد و به همين خاطر تشخيص دقيق براي تجويز درمان مناسب اهميت بسيار بالايي دارد.
خارش مقعد چيست؟
anal itching يک اصطلاح لاتين به معني خارش مقعد است كه يك احساس ناخوشايند در پوست اطراف مقعد ايجاد ميشود و شخص تمايل به رفع خارش پيدا ميكند. خارش به دو نوع “اوليه” و “ثانويه” طبقه بندي ميشود. در حالت اول علت خارش مقعد نامعلوم و غير قابل تشخيص و در حالت ثانويه علت مشخص و درمان خاص قابل تجويز است.
تحريك جزئي پوست منجر به خارش مقعد ميشود و اگر ادامه يابد پوست آسيب ميبيند و محل خارش بزرگتر و سوزش بيشتر ميشود. خاراندن مكرر باعث ميشود تا شخص بيشتر بخواهد محل را خارش دهد و اين خود مشكل را بدتر ميكند.
علت خارش مقعد
خارش مقعد در بسياري از مشكلات آنوركتال عمومي است و عواملي مانند بواسير ،پوست اضافي ،بي اختياري ، فيستول مقعد (كانال غيرعادي بين روده و سطح پوست يا اندامها) ،شقاق مقعد (شيارهاي دردناك) و زگيل مقعد در آن دخيل هستند.
علت خارش بلند مدت از نوع اوليه هميشه قابل تشخيص نيست ولي حدس بر اينست كه ترشحات تحريك كننده از كانال مقعد منجر به خارش مقعد ميشود و ادامه ي آن در بلند مدت عصب هاي پوست را بصورت مزمن تحريك و فعال ميكند. ضمنا خارش ميتواند از اختلالات عصبي و همچنين تحريك سيستم عصبي مركزي مثلا ناشي از دارو باشد. برخي مواقع هم علت خارش محركات ذهني است و ريشه ي علائم از مغز است نه اندام هاي ديگر.
از ديگر عوامل خارش مقعد ميتوان به رطوبت ناشي از عرق يا مدفوع يا ترشحات اشاره كرد. طبق بررسي هاي انجام شده خارش به محض تميز كردن محل اطراف مقعد رفع ميشود كه اين خود نشانه اي از علت خارش مقعد است.
علت خارش علاوه بر بهداشت نامناسب ميتواند از بهداشت زياد از حد ناشي از صابون هاي تحريك كننده و كرم هاي معطر هم باشد. بهداشت بيش از حد و استفاده از استروئيدهاي موضعي پوست را زخم و به آن آسيب ميرساند كه در نتيجه مشكل به خاطر تميزي زياد از حد بدتر ميشود.
هرچند مطالعه و بررسی زيادي روي غذاهاي خاص انجام نشده ولي عوامل غذايي هم ميتواند در بروز خارش اثر داشته باشد. قهوه (كافئين دار يا بدون كافئين) يكي از عوامل اصلي خارش است. مصرف قهوه قدرت انقباض عضلات مقعد در حالت عادي را كاهش و باعث نشت ترشحات و مدفوع ميشود.
مواد غذايي موثر ديگر شامل چاي ، نوشابه ، مايعات انرژي زا ، شكلات ، ميوه هاي مركباتي ، گوجه فرنگي ، غذاهاي تند ، آبجو ، لبنيات و آجيل هستند.
عفونت هم يكي از دلايل خارش مقعد است. براي مثال، عفونت پوستي باكتريايي، عفونت قارچي (هرچند برخي قارچها بطور طبيعي روي پوست مقعد حضور دارند)، عفونت انگلي با كرمك يا انگل، عفونت ويروسي و زگيل مقعد.
خارش مقعد از نوع “ثانويه” ميتواند دلايل پوستي گوناگوني داشته باشد مثل : پسوريازيس ، درماتيت سبورئيك ، درماتيت آتوپيك ، درماتيت تماسي ، پلانوس ليچن ، سيمپلكي ليچن ، اسكلروز ليچن . همچنين يك سري سرطان مانند بيماري “بوون” يا بيماري “ماماري پاجت” علل بالقوه خارش هستند.
ديگر عوامل، بيماري هايي هستند كه كل بدن را در بر گرفته اند مثل : ديابت ، لوسمي و لنفوم ، نارسايي كليه ، بيماري هاي كبدي (يرقان انسدادي) ، كم خوني و فقر آهن يا پركاري تيروئيد.
با وجود اينكه خارش ميتواند علت هاي متنوعي داشته باشد ولي بايد خاطر نشان كرد در بسياري از موارد علت اصلي غير قابل تشخيص است .
بررسی بيمار
سابقه پزشكي بيمار ، زمان و مدت خارش و همچنين علائم همراه آن بايد بررسي شوند. مواردي از قبيل تعدد و حالت اجابت ، ترشح احتمالي مدفوع ، حس رطوبت يا حس اجابت ناتمام ، نحوه ي بهداشت و پاكسازي پس از اجابت همگي بايد بررسي شوند.
سابقه ي سفرهاي انجام شده ، داروها و پمادهاي مصرف شده ، سابقه ي دقيق مواد و عادات غذايي كه احتمالا در خارش نقش دارند نيز بايد بررسي شوند. در اغلب اوقات مصرف زياد قهوه ، چاي ، نوشابه ، مايعات انرژي زا موثر هستند. در نهايت ، عوامل عفونتي مانند انگل در كودكان (به ندرت در بزرگسالان) بايد مد نظر گرفته شوند.
معاينه ي جسمي و بررسي پوست ناحيه ي مقعد لازم است چون نرمال بودن پوست يا هرگونه زخم ، قرمزي و يا تغيير ضخامت پوست ناشي از خارش هاي مداوم و مكرر بايد بررسي شوند.
در بيمارستان مركزي واشنگتن ، خارش نوع اوليه (ايديوپاتيك) طي يك سيستم مرحله بندي و طبقه بندي شده است:
مرحله ي صفر حاكي از پوست نرمال است
مرحله ي1: پوست ملتهب و قرمز
مرحله‌ی 2: پوست ضخيم شده
مرحله‌ی 3: پوست ضخيم با لبه هاي تيز و زخم شده
علاوه بر بررسي ناحيه پوست ، احتمالا پزشك تست تيجيتال ركتوم انجام ميدهد (وارد كردن انگشت به مقعد) و براي تكميل بررسي بايد كانال مقعد را با ابزار آنوسكوپ ارزيابي و حتي با برداشت 3 الي 4 ميليمتر از بافت جهت تجويز درمان مناسب نمونه برداري كرد. ضمنا براي نمونه برداري ميتوان از سواب يا تراشيدن پوست استفاده كرد. معاينه جسمي از ديگر نواحي بدن هم شايد لازم باشد.
بررسي دقيق مقعد ضروري است ولي بايد كوتاه و مختصر باشد تا بيمار خجالت زده نشود. آزمايشات معمولا كمي ناراحت كننده هستند ولي دردناك نيستند.
درمان خارش مقعد
درمان بايد پوست را به حالت تميز و خشك و بدون زخم برگرداند. درمان معمولا چالش برانگيز است چون در اكثر موارد علت خارش قابل شناسايي نيست. استفاده از دارو براي حجيم و تنظيم كردن مدفوع لازم است تا از نشت احتمالي جلوگيري و تخليه كامل صورت گيرد. در اين راستا مدفوع بايد نرم ، حجيم و به راحتي تميز شود. اكثر افراد از مكمل هايي مانند Citrucel, Metamucil, Fibercon, Benefiber, Konsyl استفاده ميكنند. اين مواد بصورت كپسول يا پودر موجودند و مصرف آن يك يا دو بار در روز است. فيبر رطوبت مدفوع را جذب و آن را حجيم ميكند تا تخليه ي كامل صورت گيرد.
اگر مدفوع همچنان شل باقي بماند بايد از داروهاي ضداسهال استفاده كرد. در شرايط حادتر ميتوان داروي Lomotil براي سفت كردن مدفوع بكار برد. در اين خصوص با پزشك مشورت كنيد.
برخي اوقات تغيير رژيم غذايي براي درمان خارش ضروري است. يك سري مواد احتمالا بر خارش اثر دارند مانند چاي ، نوشابه ، شكلات ، گوجه فرنگي ، آبجو . اين مواد عملكرد عضلات اسفينكتر را كم و منجر به نشت مدفوع ميشوند و استفاده ي زياد از حد آنها علائم را تشديد ميكنند. بهترين راه ، حذف يك به يك اين مواد از رژيم غذاي طي چند هفته اي است. اگر علائم بهتر شدند ميتوانيد اين مواد را با حجم بسيار كم مجددا به رژيم غذايتان برگردانيد و ببينيد چه تاثيري روي بروز مجدد علائم دارند.
تغيير و اصلاح عادات بهداشتي طي اجابت هم بسيار مهم هستند. بايد خاطر نشان كرد نيازي نيست مقعد بيش از حد پاك سازي و ماليده شود و شستن با آب كافي است. بايد از مواد تحريك كننده مانند صابون ، مواد عطري ، نرم كننده لباس و دستمال بچه كه حاوي مواد معطر كننده هستند پرهيز كرد. براي شستن صابون باقيمانده روي بدن از شلنگ سيار دوش استفاده كنيد.
Balneol يك پاك كننده ي ملايم و آرامش بخش است كه بصورت روغني هم در بازار موجود است و ميتوانيد در منزل يا بيرون به راحتي از آن استفاده كنيد. يك ماده ي پاك كننده ي ديگر محلول رقيق شده ي آب و سركه سفيد است. يك قاشق غذاخوري سركه سفيد در يك ليوان آب بريزيد و در توالت نگه داريد و هر بار خود را با پنبه پاك كنيد. محلول Burrow (يك قرص Domeboro در نيم ليتر آب) هم پاك كننده ي ملايمي است كه ميتوانيد در بطري پلاستيكي نگه داريد و به جاي آب و صابون از آن استفاده كنيد.
هدف نهايي از تمام اين روش ها ، خشك و بهداشتي و سالم نگه داشتن پوست است. پس از پاكسازي ميتوان پوست را به كمك سشوار با حرارت كم خشك كرد. پودر ضدقارچ Zeasorb هم رطوبت را جذب ميكند و براي خشك كردن مناسب است. پنيه را با پودر آغشته و روي محل بگذاريد تا رطوبت را جذب كند. از لباس هاي زير تنگ ساخته شده از مواد مصنوعي پرهيز كنيد.
يك اصل مهم ولي غالبا بسيار سخت اينست كه خارش طوري مديريت شود كه منجر به زخم نشود. بدين معنا كه با دست يا دستمال توالت خارش ندهيم. اصلاح عادت و خودداري از خارش معمولا بسيار سخت است و برخي افراد حتي در موقع خواب هم بدون اينكه بدانند اينكار را تا زمان بيدار شدن انجام ميدهند. براي اين دسته افراد توصيه ميشود ناخن هايشان را هميشه كوتاه نگه دارند و يا در شب دستكش هاي نرم پارچه اي و سبك بدست كنند.
براي كنترل علائم ميتوان از پمادهاي استروئيدي استفاده كرد. پماد موضعي هيدروكورتيزون 1% در دو يا سه نوبت در روز به مدت كوتاه ميتواند خارش را تسكين دهد. پماد بتامتازون كه تاثير طولاني تري دارد هم موثر است. استفاده ي طولاني از استروئيدهاي قوي باعث نازك شدن پوست و در نتيجه بدتر شدن خارش ميشود و نبايد بيش از چهار تا هشت هفته از آنها استفاده شود. در صورتيكه پوست نازك شده باشد ميتوان از پمادهاي آنتي بيوتيكي كمك گرفت. بايد خاطر نشان كرد كرم بيشتر از پماد باعث نازكي پوست ميشود.
براي محافظت از پوست اطراف مقعد ميتوان از كرم اكسيد روي استفاده كرد. پمادهاي بي حس كننده اي از قبيل منتول ، فينول ، كمفور و يا تركيبي از آنها هم موثر هستند. تركيب كالموزپتين با اكسيد روي و منتول هم تسكين دهنده ي بسيار مفيدي است. اگر فكر ميكنيد محل عفوني شده ميتوانيد از پمادهاي آنتي بيوتيكي (جنتامايسين ، كليندامايسين يا باسيتراسين) يا ضد قارچي (كلوتريمازول ، نيستاتين) همراه با ديگر روش هاي درماني استفاده كنيد. اين پمادها را قبل از خواب و مجددا پس از حمام صبح بكار ببريد.
بيماراني كه بخاطر خارش ، پوستشان تغيير ملايم تا شديد يافته ميتوانند با بكارگيري تركيب رنگ Berwick با الكل درمان شوند. اين ماده خارش را رفع ميكند ولي درصورت وجود زخم ميسوزاند. براي اين كار پزشك ماده را با سشوار خشك ميكند و با بنزوئين روي محل قرار ميدهد و دوباره آن را خشك ميكند. اين رنگ براي چند روز در جايش باقي ميماند و تا زمانيكه پوست باسازي شود و التيام يابد مسكن بسيار مفيدي است. اين نوع درمان بايد در مطب پزشك انجام شود نه در منزل.
براي برخي بيماران مشكل براي مدتي بهتر ميشود ولي بعدا دوباره عود ميكند و مديريت وضعيت و رفع كامل مشكل برايشان بسيار سخت است. براي اين دسته افراد پماد Capsaicin توصيه ميشود. كاپسايسين ماده ايست كه از فلفل قرمز گرفته ميشود و گفته ميشود حساسيت برخي عصب ها را كاهش ميدهد. اين دارو روي يك سري بيماران امتحان شده و بيش از 70 درصد از آنها تا يازده ماه بدون علائم بودند. اين دارو در غلظت بسيار كم 0.006% تهيه ميشود.
تعداد كمي از بيماران هم نتيجه ي خوبي از تمام اين گزينه هاي درماني نمي‌گيرند و بايد با تزريق درمان شوند. اين نوع درمان براي بيماراني كه خارش شديد و دائمي دارند جواب ميدهد. در اين خصوص ماده ي آبي رنگ ميتيلين به پوست تزريق و در نتيجه انتهاي عصب ها نابود و خارش تسكين مي يابد. ميتيلين آبي رنگ را ميتوان با پمادهاي بي حس كننده تركيب و به محل خارش يا زير محل تزريق كرد. بيمار در محل تزريق احساس تغيير و بي حسي ميكند (چيزي مشابه بي حسي دندان) و پوست اطراف محل هم آبي رنگ ميشود. در موارد بسيار نادر اگر تزريق در نزديكي سطح پوست صورت گيرد پوست آسيب و زخمي ميشود.
سولات متداول از جراح:
- خارش مقعد چيست؟
- چه گزينه هايي براي دارو دارم ؟
- آيا خارش مقعد مجددا عود ميكند؟
- آيا به جراحي نياز دارم؟
- اگر تغيير سبك و عادات زندگي، داروها يا تغيير نحوه ي بهداشت روي خارش تاثري نگذارد چه بايد كرد؟
پذیرش: از شنبه تا چهارشنبه فقط با تعیین وقت قبلی
لطفا از طریق تلفن یا فرم تعیین وقت اینترنتی نسبت به گرفتن وقت اقدام نمائید.
با تشکر.
پاسخگویی همه روزه از ساعت ۹ تا ۲۲ حتی روزهای تعطیل
