دو الگوي كلي براي عود سرطان داريم : محلي و فاصله دار . در نوع محلي ، تومور در همان محل قبلي عود ميكند ولي در نوع فاصله دار سلول هاي سرطاني به اندام هاي دورتر كه اكثرا كبد یا ريه است گسترش می یابد . طي آزمايشات از نوع پيگيري متوجه ميشويم عود سرطان متعلق به كداميك از اين دو گروه است.
در ضمن سرطان هاي جديد كولوركتال ميتوانند در همان محل يعني روده يا مقعد عود كنند ولي كمي دورتر از تومور اوليه. در اين حالت نميشود اسم عود كردن روي سرطان گذاشت بلكه اين ديگر يك سرطان جديد است كه پس از گذشت زمان مجددا بروز کرده است.
آزمايشات مربوط به پيگيري عود سرطان
آزمايشات مناسب ، كليد اصلي در شناسايي و مديريت موفقيت آميز سرطان هاي عود شده است. طي اين آزمايشات ، قبل از اينكه علائم خود را نشان دهند مشكل عود كردن رديابي و شناسايي ميشود . اين آزمايشات در طبقه بندي گسترده شامل است از : نگهداري اطلاعات و سوابق پزشكي كامل بيمار ، معاينه جسمي ، آزمايش خون مانند CEA ، كولونوسكوپي و تصوير برداري راديولوژي
سوابق پزشكي و معاينه جسمي
اين دو ، اصلي تري اجزاي هر نوع پيگيري پس از جراحي است و هرچند از اهميت خاص برخوردارند ولي كمترين تاثير در شناسايي سرطان هاي عود شده را دارند چون در اكثر موارد هيچ علائم و نشانه ای وجود ندارد. سوابق دقيق پزشكي ميتوانند هرگونه تغيير در اجابت ، خون ريزي جديد يا كم شدن وزن بی دليل را نشان دهند و بروز هريك از اين علائم نياز به رسيدگي سريع دارند. در معاينات جسمي هم ميتوان به حضور خون در مقعد يا توده قابل لمس پي برد . غدد لنفاوي بزرگ شده و غيرعادي در معاينه جسمي مقعد قابل احساس و مشهود هستند.
CEA (Carcinoembryonic antigen ) پروتوئيني است كه بعضي از سلول هاي سرطاني (از قبيل سرطان كولوركتال) از خود توليد ميكنند و در نهايت به خون راه مي يابند. پس از درمان سرطان درجه 2و3 بايد ميزان CEA در خون را هر سه ماه يكبار بمدت دو سال چك كرد. پس از اين دو سال ، پيگيري CEA بايد هر شش ماه يكبار بمدت سه سال انجام شود.
درجات بالاتر نياز به آزمايشات بيشتري از قبيل سي تي اسكن ريه و شكم و لگن خاصره يا اسكن PET دارد. تصويربرداري براي يافتن منبع عود سرطان لازم است ولي غالبا يافته هاي اتفاقي و بيشتري در پي خواهد داشت .
سي تي اسكن
سي تي اسكن تست با اشعه ايكس با حساسیت بسیار بالا است كه پزشك بكمك آن درون بدن را جهت شناسايي تومورهاي جديد يا عود كرده بررسي ميكند. بيماراني كه سرطان روده يا مقعد درجه 2 يا 3 دارند بايد هر سال از ناحيه ريه ، شكم و لگ خاصره سي تي اسكن شوند.
كولونوسكوپي ، سيگموئيدوسكوپي و پروكتوسيگموئيدوسكوپي
در آزمايشات كولونوسكوپي و سيگموئيدوسكوپي پزشك كل روده يا بخش پاييني آن را بررسي ميكند. در اين تست دوربين كوچك چراغ دار انعطاف پذير از ناحيه ي مقعد يا كلوستومي وارد و روده قابل مشاهده ، عكس برداري ، نمونه برداري و يا قادر به خارج كردن پليپ ها خواهد بود. بيمار براي انجام اين تست بايد يك الي دو روز قبل پاكسازي روده شود تا جداره ي روده يا مقعد تميز و كل محل قابل ديد باشد.
تست پروكتوسيگموئيدوسكوپي هم با دوربين انعطاف پذير و هم سفت (مستقيم) انجام ميشود. اين روش فقط زماني انجام ميشود كه بخش پاييني روده نياز به بررسي داشته باشد، لذا دوربين فقط تا پايين ترين بخش روده بزرگ وارد ميشود.
كولونوسكوپي و پروكتوسيگموئيدوسكوپي انعطافي روش هاي امني هستند كه به ندرت با مشكل جدي روبرو ميشوند ولی دو خطر احتمالي با اين روش ها خون ريزي یا سوراخ شدن جداره روده است و هرچند مهم ولي خيلي به ندرت پيش مي آيند (كمتر از 1 يا 2 مورد در هر 1000 كولونوسكوپي).
در برخي از بيماران سرطان روده دليل ژنتيكي دارد كه در اين وضعيتهاي خاص دستورالعمل هاي نظارتي بهتر جواب ميدهند و كولونوسكوپي با نظر پزشك و پيگيري هاي بعدي با پزشك ژنتيكي انجام پذير است.
ديگر آزمايشات
از سونوگرافي مقعد براي تعيين عمق سرطان به ديواره ي مقعد استفاده ميشود. اين تست پس از پاكسازي محل با تنقيه معمولا توسط ابزار سنوگرافي هم به تنهايي و يا همراه با سيگموئيدوسكوپي انعطافي انجام ميگيرد.
اسكن PET (Positron emission tomography ) يك تست راديولوژي است كه براي بررسي تومور و احتمال گسترش آن انجام ميگيرد. در اين تست يك نوع گلوكز راديواكتيو شده ي مخصوص قبل از اسكن به بدن تزريق ميشود و مشابه تست سي تي اسكن بيمار درون محفظه ي PET قرار ميگيرد. تومور و متاستاز سريعتر از بافت هاي ديگر گلوكز را جذب ميكنند و در اسكن PET به شكل نقطه اي شفاف قابل مشاهده است. اين روش بسيار امن و كمترين عارضه را دارد. مقدار تشعشع گلوكز تزريق شده بسيار كم و بي ضرر است . بيماران باردار يا كسانيكه تصميم به بچه دار شدن كرده اند بايد قبل از انجام تست با پزشك مشورت كنند.
تست MRI (Magnetic resonance imaging ) يك نوع تست راديولوژي ديگر است كه از اندام هاي دروني بدن تصويربرداري ميكند. تصاوير در اين روش برخلاف سي تي اسكن و اشعه ايكس توسط ميدان مغناطيسي بسيار قوي گرفته ميشود و داراي جزئيات بسيار دقيق از اندام ميباشند. تست MRI كاملا امن است ولي براي برخي بيماران مشوش كننده است مخصوصا براي اشخاص كلوستروفوبيا (ترس از فضاي تنگ و محصور) چون بيمار درون تونلي باريك بمدت 20 الي 30 دقيقه بدون هيچ حركتي قرار گرفته و قادر به صحبت و تعامل با تكنسين نخواهد بود . اشخاصي هم كه ايمپلنت فلزي در بدن دارند ، مانند پيسميكر (ضربان ساز قلب) نميتوانند MRI بگيرند.
عود كردن محلي سرطان
بدين معناست كه عود سرطان در همان محل قبلي رشد مجدد کرده است. زمانيكه تومور اصلي برداشته ميشود بخشي از روده هم با آن جدا میشود و احتمال بازگشت سرطان در نقطه ي اتصال دو روده به هم وجود دارد . اين تومورها در نقطه ي اتصال و يا در نزديكی محل طي كولونوسكوپي قابل مشاهده هستند. تومور ميتواند به جداره ي داخلي روده رخنه و علائمي از قبيل خون ريزي و باريك شدن محل اتصال نشان دهد. اگر باريكي زياد باشد بيمار تغيير حالت مدفوع (دفعات كمتر ، مدفوع باريك و فشار آوردن براي خروج) و يا انسداد روده (قطع اجابت ، درد شكم ، بزرگ شدن شكم و استفراق) تجربه ميكند. هرگونه تغيير در حالت مدفوع براي كسانيكه سرطان روده يا مقعد داشته اند بايد سريعا به پزشك گزارش و احتمالا كولونوسكوپي شوند. تومورهاي تازه هيچ علائمي از خود نشان نميدهند و فقط با بررسي هاي ذكر شده يافت ميشوند.
عود كردن محلي در ضمن ميتواند خارج از ديواره ي روده رخ دهد و در ابتدا بدون علائم است و با كولونوسكوپي قابل رديابي نيست . اين نوع عود كردنها يا از طريق سي تي اسكن و يا از طریق آزمایش ميزان CEA در خون شناسايي ميشوند. زمانيكه اين توده رشد و بزرگ شود علائم جانبي خواهد داشت مانند درد يا علائمي از ناحيه اندام درگير شده. عود كردن هاي خارج از روده معمولا نتيجه ي خوبي در بر ندارد.
عود كردن فاصله دار سرطان
در اين حالت بيماري بخاطر تاخير ، از طريق غدد لنفاوي يا جريان خون به ديگر اندام هايي كه در تماس مستقيم با تومور اصلي نيستند گسترش يافته است. اين اندامها معمولا كبد و ريه ها هستند. اين نوع عود سرطان معمولا بدون علائم بوده و فقط با تست اشعه ايكس يا غیرعادی بودن CEA شناسايي ميشوند.
اگر سرطان عود کند چه اتفاقي مي افتد؟
در اين حالت متخصص سرطان و جراح كولوركتال با يكديگر مشورت ميكنند تا شدت عود سرطان تعيين شود. در اكثر مواقع از سی تی اسكن و PET اسكن براي تعيين گسترش سرطان به ديگر اندام ها استفاده ميگردد. اگر عود سرطان از تومور اولیه دورتر باشد يا در بيش از يك محل رخ داده باشد معمولا با شيمي درماني تحت درمان قرار ميگيرد. اگر بازگشت سرطان محلي باشد امكان درمان آن با جراحي مجدد وجود دارد و اگر سرطان اوليه در روده بوده (نه در مقعد) امكان برداشت مجدد آن زياد است.
اگر سرطان عود شده در مقعد باشد مشكلات خاص ديگري خواهد داشت چون اجزاي ديگري هم درگير هستند. در اين حالت جراحي باعث ميشود تا بخشي از استخوان خاجي (دنبالچه) ، بخشي از سيستم ادرار و يا واژن برداشته شود. براي تعيين اينكه چه اندام هايي درگير شده اند بايد MRI انجام داد.
جدول زير از وب سايت موسسه تومور شناسي در آمريكا گرفته شده و جديدترين توصيه هاي لازمه براساس آخرين مقالات و بررسي ها را نشان ميدهد.
