فیستول چیست؟ تشخیص علائم، علت و عوارض فیستول مقعد

فیستول مقعدی یکی از بیماری‌های مقعدی حاد و دردناک است که به ایجاد مجرایی غیر طبیعی میان دو بافت از بدن اطلاق می‌شود و می‌تواند بافت‌های مختلفی از بدن را به یکدیگر متصل نماید. در واقع زمانی که یک مجرا ناحیه آنال یا مقعد و بخشی از روده را به یکدیگر متصل کند، شما به فیستول مقعدی مبتلا شده اید. در این مقاله از کلینیک پایتخت به بررسی کامل اینکه فیستول چیست و چه علائمی دارد؟ علت و نحوه درمان فیستول بپردازیم:

فیستول چیست؟

فیستول مقعدی (anal fistula) لوله یا مجرای بسیار کوچکی است که از کانال مقعد (آخرین قسمت راست روده) به پوست نزدیک دهانه مقعد منتهی می‌شود. بر اثر این بیماری مجرایی روی سطح پوست اطراف مقعد ایجاد می‌شود که معمولاً یک طرف دیگر این مجرا به روده بزرگ راه دارد.

البته این مجراها می‌تواند بخش‌های مختلف روده و مقعد را به هم متصل کند که با توجه به محل اتصال، نوع فیستول هم متفاوت است. معمولا چرک آبکی از این سوراخ خارج شده و باعث تحریک پوست می‌شود. برخی از فیستول‌ها هیچ علامتی ایجاد نمی‌کنند و این بیماری می‌تواند همه سنین را درگیر کند.

فرضیه cryptoglandular بیان می‌کند که عفونت از غدد کانال مقعد شروع می‌شود و به سمت دیواره عضلانی اسفنکترهای مقعدی پیشرفت کرده و باعث ایجاد آبسه مقعدی و در نهایت فیستول می‌شود.

The cryptoglandular hypothesis states that an infection begins in the anal canal glands and progresses into the muscular wall of the anal sphincters to cause an anorectal abscess.

emedicine.medscape.com

با توجه به اینکه فیستول یک بیماری عفونی است، بهتر است در اولین فرصت برای درمان آن اقدام کنید. زیرا با تاخیر در درمان این عارضه و پیشرفت عفونت ممکن است تعداد مسیرهای فیستول بیشتر شود که در اینصورت درمان آن بسیار سخت‌تر و پیچیده‌تر خواهد بود.

مطلب مرتبط: درمان فیستول با لیزر و بدون جراحی

فیلم فیستول مقعدی

علت فیستول مقعدی در زنان و مردان

مهمترین علت ایجاد این بیماری در زنان و مردان، ابتلا به آبسه می‌باشد. البته این بیماری در صورتی که درمان آبسه ناقص باشد روی می‌دهد. یعنی تا زمانی که عفونت ایجاد شده ناشی از آبسه بطور کلی درمان نشود، خطر ابتلا به این بیماری همچنان وجود دارد. از سایر علل کمتر شایع بروز این بیماری می‌توانیم به این موارد اشاره کنیم :

• بیماری کرون (بیماری التهابی روده)
• بیماری دیورتیکولیت (عفونت کیسه های کوچک روده)
• هیدرآدنیت چرکی (نوعی بیماری پوستی که موجب عفونت غدد عرق شده و آبسه را به همراه دارد)
• عوارض جراحی در نزدیکی مقعد
• سرطان رکتوم
• ضربه و تروما (ضربه می تواند باعث تغییر شکل سلولی شده و زخم و آسیب به بافت را به همراه داشته باشد)
• سل
• بیماری های جنسی یا همان عفونت های منتقله از راه برقراری ارتباط جنسی ( مثل بیماری های سیفلیس و کلامیدیا)
• HIV

رابطه فیستول و آبسه مقعدی

غدد بسیاری در اطراف ناحیه مقعد وجود دارند، وظیفه این غدد ترشح موادی به داخل روده می باشد و بسته به نوع موادی که تولید می کنند می توانند نقش های مختلفی در سلامت بدن داشته باشند. دهانه این غدد به داخل روده باز می‌شود اگر به هر دلیلی این دهانه غدد مسدود شوند، غده ها دچار عفونت شده و آبسه مقعدی رخ می‌دهد.

در صورتی که آبسه مقعدی درمان نشود، میزان عفونت آن شدت یافته و به سطح پوست نیز راه پیدا می‌کند، در واقع می‌توان گفت زمانی که عفونت این غدد به سطح پوست اطراف مقعد راه پیدا می‌کند، مجرایی ایجاد می‌شود، که فیستول مقعدی نام دارد. در نتیجه این عارضه به دنبال آبسه مقعدی رخ میدهد اما تبدیل آبسه به این عارضه همیشگی نیست بلکه می توان گفت در حدود 50% موارد مبتلایان به آبسه، به فیستول مقعدی نیز مبتلا می شوند.

علائم فیستول مقعدی

مجرای ایجاد شده ناشی از فیستول باعث می‌شود عفونت‌های روده ای به زیر سطح پوست نفوذ کرده و بیمار هرچند مدت یکبار عفونت، ترشح و آبسه در محل عارضه را تجربه نماید. نشانه‌های معمول آبسه شامل:

درد آنورکتال، ورم، سلولیت اطراف مقعد، قرمزی پوست و تب می‌باشد و بعضی اوقات هم خونریزی مقعد، علائم ادراری مانند ادرار دردناک و ترشح ماده‌ای بدبو و چرکی از مقعد مشاهده می‌شود.

بیمارانی که دچار این مشکل هستند معمولا سابقه آبسه مقعدی داشته‌اند و از علائمی مانند درد آنورکتال، تخلیه پوست اطراف مقعد، خارش و بعضی مواقع خونریزی رنج می‌برند. از سایر نشانه‌های آبسه مقعدی می‌توانیم به این موارد اشاره کنیم:

• تغییر رنگ پوست در اطراف ناحیه آبسه
• درد همزمان با دفع مدفوع یا پس از آن
• وجود یک برجستگی سفت و دردناک
• خارش مقعد
• خروج چرک و ترشحات
• تب و احساس خستگی

آزمایشات و نحوه تشخیص بیماری فیستول

انواع فیستول بسته به محلی که ایجاد می‌شوند متفاوت‌اند و ممکن است علائم گوناگونی ایجاد کنند. معاینه جسمی همراه با بررسی سابقه دقیق بیمار از لحاظ علائم آنورکتالی ضروری هستند. نشانه‌هایی از قبیل تب، قرمزی و تورم حاکی از آبسه می‌باشند. ضمنا هرچند اکثر آبسه‌ها روی پوست بیرونی مقعد قابل مشاهده‌اند، ولی باید خاطرنشان کرد در بعضی موارد به غیر از درد مقعد هیچ نشانه ظاهری وجود ندارد.

در آزمایش فیستول مقعدی، مجرای خارجی که مدفوع یا خون از آن خارج می‌شود قابل رویت است و بافت متورم در بخش خارجی دال بر فیستول است. ولی گاهی این عارضه خود بخود بسته شده و تخلیه متناوب می‌شود که در این حالت تشخیص آن در زمان معاینه مشکل است. اکثر آبسه‌ها و فیستول‌های مقعدی براساس معاینه پزشکی تشخیص داده می‌شوند، ولی بعضی اوقات مطالعات بیشتری لازم است.

• سونوگرافی اندوآنال: امروزه برای تشخیص آبسه‌های عمیق و نعلی و مشاهده شیار فیستول از سونوگرافی اندوآنال دو بعدی و سه بعدی استفاده می‌شود.
• تزریق: در این حالت برای دقت بیشتر به مسیر فیستول آب اکسیژنه تزریق می‌شود.
• سی تی اسکن: برای بیمارانی که دچار عفونت حاد شده‌اند یا مشکلات پزشکی دیگری با علائم مشابه دارند (مثل بیماری کرون) راه حل مناسبی است.
• ام آر آی: دقت بالای ۹۰ درصدی دارد تا شیار این بیماری مشخص شود.
• کولونوسکوپی: در مواردی ممکن است پزشک انجام این آزمایش را تجویز نماید که در این صورت از یک لوله انعطاف پذیر دارای دوربین و متصل به مانیتور برای مشاهده روده استفاده می‌شود.

نحوه درمان فیستول

می‌توان گفت در گذشته تنها راهکاری که برای درمان فیستول استفاده می‌شد، انجام جراحی بود که به روش‌های مختلفی انجام می‌شد. اما جراحی می‌توانست صدمات جبران ناپذیری را به عضله اسفنکتر وارد نماید که بی اختیاری مدفوع را به همراه داشت. البته انتخاب دکتر جراح فیستول که تجربه کافی در این زمینه را داشته باشد، تاثیر بسیار زیادی در نتیجه درمان این بیماری دارد. روش‌های رایج درمان فیستول به شرح زیر است:

• داروها: فیستول مقعدی در افراد مبتلا به بیماری کرون بسیار شایع است و برای مبتلایان به بیماری کرون و فیستول، درمان دارویی اغلب قبل از جراحی انجام می‌شود. اما مصرف داروهای آنتی بیوتیک به منظور درمان قطعی این بیماری بی فایده است، زیرا فقط جراحی می‌تواند این بیماری را بطور قطعی درمان کند.
• فیستولوتومی: این روش فیستول را به گونه‌ای باز می‌کند که از داخل به بیرون بهبود می‌یابد و معمولاً یک روش سرپایی است. (یعنی همان روز به خانه می‌روید)
• پلاگین بیولوژیکی: فیستول را با چسب یا پلاگین مخصوص پر کنید. این یک درمان جدید است که دهانه داخلی فیستول را می‌بندد. سپس پزشک مجرای فیستول را با موادی پر می‌کند که بدن شما به مرور زمان آن‌ها را جذب می‌کند.
• قرار دادن ستون: این روش یک بخیه یا نوار لاستیکی (seton) را در فیستول قرار می‌دهد که به آرامی سفت می‌شود و به فیستول اجازه تخلیه و بهبودی می‌دهد. این روش خطر بی اختیاری را کاهش می‌دهد.
• لیزر: یک روش نوین و سرپایی است که تا حد زیادی جایگزین جراحی شده و بیماری را به طور قطعی درمان می‌کند.

امروزه برای درمان این بیماری از روش های مدرن و بی دردسرتری مانند لیزر استفاده می‌شود. لیزر بدون ایجاد درد و خونریزی و در کمترین زمان ممکن این بیماری را درمان نموده و از نظر هزینه‌های درمان نیز به صرفه تر است. به علاوه انجام لیزر امکان ابتلا به سایر عفونت‌ها را کاهش داده و چون آسیبی به عضله اسفنکتر وارد نمی‌شود، بیمار دچار بی اختیاری نخواهد شد. درمان فیستول با لیزر احتمال عود بیماری را به شدت کاهش می‌دهد.

عوارض فیستول

این بیماری ماهیتی پیشرونده دارد، به این معنی که با گذشت زمان پیشرفت کرده و علائم بیشتری ظاهر شده و یا این نشانه‌ها تشدید می‌شوند. حال وقتی به درمان این بیماری بی توجهی می‌کنید، عوارض فیستول ظاهر میشوند. این عوارض عبارتند از :

• بیشتر شدن مسیرهای فیستول : وقتی عفونت فیستول به مدت طولانی درمان نمیشود، به بافت های اطراف نفوذ میکند و همین امر هم باعث می شود تعداد مجراهای فیستول افزایش یابد. یا طول مسیر آن تا چند برابر افزایش یابد و دیگر اعضای بدن را نیز تحت تاثیر قرار دهد. وقتی این اتفاق می افتد خیلی طبیعی است که  درمان فیستول به مراتب پیچیده تر و سخت تر شود.
• افزایش عفونت : وقتی عفونت برای مدت طولانی باقی می ماند،تکثیر میشود و حتی ممکن است به خون راه یابد. این وضعیت به شدت خطرناک بوده و وضعیتی اورژانسی محسوب میشود. پیشرفت عفونت بافت های سالم بدن را از بین برده که به دنبال آن درد بیماری نیز تشدید خواهد شد.

 هشدار: پیشرفت زیاد عفونت می‌تواند بافت بدن را از بین ببرد و حتی در کهنسالان و افراد که به بیماری‌هایی مثل دیابت مبتلا هستند، منجر به مرگ شود. 

پیشگیری

راه پیشگیری دقیقی برای درمان فیستول وجود ندارد اما با توجه به اینکه مهمترین علت بروز این عارضه، ایجاد آبسه می باشد می توان با راهکارهایی از بروز آبسه پیشگیری نمود. رعایت رژیم غذایی سالم خطر ابتلا به یبوست و اسهال مزمن را کاهش داده و از بروز آبسه جلوگیری می‌کند. به علاوه رعایت بهداشت فردی و پرهیز از برقراری رابطه جنسی مقعدی امکان انتقال آلودگی و عفونت را به شدت کاهش می‌دهد.

پس به طور کلی می توان گفت تنها راه پیشگیری از فیستول مقعدی اولاً جلوگیری از ابتلا به آبسه و دوماً درمان کامل و سریع آبسه در صورت ابتلا به آن می‌باشد.

سوالات متداول درباره فیستول