دو الگوی كلی برای عود سرطان داريم : محلی و فاصله دار . در نوع محلی ، تومور در همان محل قبلی عود ميكند ولی در نوع فاصله دار سلول‌های سرطانی به اندام‌های دورتر كه اكثرا كبد یا ريه است گسترش می‌یابد. طی آزمايشات از نوع پيگيری متوجه می‌شويم عود سرطان متعلق به كداميک از اين دو گروه است.
در ضمن سرطان‌های جديد كولوركتال ميتوانند در همان محل يعني روده يا مقعد عود كنند ولی كمی دورتر از تومور اوليه. در اين حالت نمی‌شود اسم عود كردن روی سرطان گذاشت، بلكه اين ديگر يک سرطان جديد است كه پس از گذشت زمان مجددا بروز کرده است.
علائم عود سرطان روده و مقعد چیست؟
اگر سرطان بعد از مدتی عود کند، ممکن است اصلاً علائمی نداشته باشید. یک پزشک ممکن است عود سرطان را فقط در حین انجام آزمایشات در طی یک قرار معاینه پیدا کند. به همین دلیل مهم است که به طور منظم (حدود هر 3 تا 6 ماه) با پزشک ملاقات کنید، حتی اگر در بهبودی کامل هستید. علائم عود سرطان روده بزرگ ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تغییرات در عادات روده شما، مانند مدفوع مکرر، مدفوع باریک، اسهال یا یبوست
- خون در مدفوع شما
- دل درد
- خستگی
- از دست دادن اشتها
- احساس پری در شکم
- کاهش وزنی که عمدی نیست
آزمايشات مربوط به پيگيری عود سرطان
آزمايشات مناسب، كليد اصلی در شناسايی و مديريت موفقيت آميز سرطان‌های عود شده است. طي اين آزمايشات ، قبل از اينكه علائم خود را نشان دهند مشكل عود كردن رديابي و شناسايي ميشود. اين آزمايشات در طبقه بندی گسترده شامل است از : نگهداری اطلاعات و سوابق پزشكی كامل بيمار، معاينه جسمی، آزمايش خون مانند CEA ، كولونوسكوپی و تصوير برداری راديولوژی
سوابق پزشكی و معاينه جسمی
اين دو ، اصلی‌ترین اجزای هر نوع پيگيری پس از جراحی است و هرچند از اهميت خاص برخوردارند ولي كمترين تاثير در شناسايي سرطان هاي عود شده را دارند چون در اكثر موارد هيچ علائم و نشانه ای وجود ندارد. سوابق دقيق پزشكی می‌توانند هرگونه تغيير در اجابت ، خون ريزي جديد يا كم شدن وزن بی دليل را نشان دهند و بروز هريك از اين علائم نياز به رسيدگي سريع دارند. در معاينات جسمي هم ميتوان به حضور خون در مقعد يا توده قابل لمس پي برد . غدد لنفاوی بزرگ شده و غيرعادی در معاينه جسمي مقعد قابل احساس و مشهود هستند.
CEA (Carcinoembryonic antigen ) پروتوئيني است كه بعضي از سلول هاي سرطاني (از قبيل سرطان كولوركتال) از خود توليد ميكنند و در نهايت به خون راه می‌يابند. پس از درمان سرطان درجه 2و3 بايد ميزان CEA در خون را هر سه ماه يكبار بمدت دو سال چک كرد. پس از اين دو سال ، پيگيری CEA بايد هر شش ماه يكبار بمدت سه سال انجام شود.
درجات بالاتر نياز به آزمايشات بيشتري از قبيل سي تي اسكن ريه و شكم و لگن خاصره يا اسكن PET دارد. تصويربرداري برای يافتن منبع عود سرطان لازم است ولی غالبا يافته هاي اتفاقي و بيشتري در پي خواهد داشت.
سی تی اسكن
سي تي اسكن تست با اشعه ايكس با حساسیت بسیار بالا است كه پزشک به كمک آن درون بدن را جهت شناسايي تومورهاي جديد يا عود كرده بررسی می‌كند. بيماراني كه سرطان روده يا مقعد درجه 2 يا 3 دارند بايد هر سال از ناحيه ريه ، شكم و لگ خاصره سی تی اسكن شوند.
كولونوسكوپی ، سيگموئيدوسكوپی و پروكتوسيگموئيدوسكوپی
در آزمايشات كولونوسكوپي و سيگموئيدوسكوپي پزشك كل روده يا بخش پاييني آن را بررسي ميكند. در اين تست دوربين كوچك چراغ دار انعطاف پذير از ناحيه ي مقعد يا كلوستومي وارد و روده قابل مشاهده ، عكس برداري ، نمونه برداري و يا قادر به خارج كردن پليپ ها خواهد بود. بيمار برای انجام اين تست بايد يک الی دو روز قبل پاكسازی روده شود تا جداره ي روده يا مقعد تميز و كل محل قابل ديد باشد.
تست پروكتوسيگموئيدوسكوپي هم با دوربين انعطاف پذير و هم سفت (مستقيم) انجام ميشود. اين روش فقط زماني انجام ميشود كه بخش پاييني روده نياز به بررسي داشته باشد، لذا دوربين فقط تا پايين ترين بخش روده بزرگ وارد ميشود.
كولونوسكوپي و پروكتوسيگموئيدوسكوپي انعطافي روش هاي امني هستند كه به ندرت با مشكل جدي روبرو ميشوند ولی دو خطر احتمالي با اين روش ها خون ريزي یا سوراخ شدن جداره روده است و هرچند مهم ولي خيلي به ندرت پيش مي آيند (كمتر از 1 يا 2 مورد در هر 1000 كولونوسكوپي).
در برخي از بيماران سرطان روده دليل ژنتيكي دارد كه در اين وضعيتهاي خاص دستورالعمل هاي نظارتي بهتر جواب ميدهند و كولونوسكوپي با نظر پزشك و پيگيري هاي بعدي با پزشك ژنتيكي انجام پذير است.
ديگر آزمايشات
از سونوگرافي مقعد براي تعيين عمق سرطان به ديواره ي مقعد استفاده ميشود. اين تست پس از پاكسازي محل با تنقيه معمولا توسط ابزار سنوگرافي هم به تنهايي و يا همراه با سيگموئيدوسكوپي انعطافي انجام ميگيرد.
اسكن PET (Positron emission tomography ) يك تست راديولوژي است كه براي بررسي تومور و احتمال گسترش آن انجام ميگيرد. در اين تست يك نوع گلوكز راديواكتيو شده ي مخصوص قبل از اسكن به بدن تزريق ميشود و مشابه تست سي تي اسكن بيمار درون محفظه ي PET قرار ميگيرد. تومور و متاستاز سريعتر از بافت هاي ديگر گلوكز را جذب ميكنند و در اسكن PET به شكل نقطه اي شفاف قابل مشاهده است. اين روش بسيار امن و كمترين عارضه را دارد. مقدار تشعشع گلوكز تزريق شده بسيار كم و بي ضرر است . بيماران باردار يا كسانيكه تصميم به بچه دار شدن كرده اند بايد قبل از انجام تست با پزشك مشورت كنند.
تست MRI (Magnetic resonance imaging ) يك نوع تست راديولوژي ديگر است كه از اندام هاي دروني بدن تصويربرداري ميكند. تصاوير در اين روش برخلاف سي تي اسكن و اشعه ايكس توسط ميدان مغناطيسي بسيار قوي گرفته ميشود و داراي جزئيات بسيار دقيق از اندام ميباشند. تست MRI كاملا امن است ولي براي برخي بيماران مشوش كننده است مخصوصا براي اشخاص كلوستروفوبيا (ترس از فضاي تنگ و محصور) چون بيمار درون تونلي باريك بمدت 20 الي 30 دقيقه بدون هيچ حركتي قرار گرفته و قادر به صحبت و تعامل با تكنسين نخواهد بود . اشخاصي هم كه ايمپلنت فلزي در بدن دارند ، مانند پيسميكر (ضربان ساز قلب) نميتوانند MRI بگيرند.
عود كردن محلی سرطان
بدين معناست كه عود سرطان در همان محل قبلی رشد مجدد کرده است. زمانيكه تومور اصلي برداشته ميشود بخشي از روده هم با آن جدا میشود و احتمال بازگشت سرطان در نقطه ي اتصال دو روده به هم وجود دارد . اين تومورها در نقطه ي اتصال و يا در نزديكی محل طي كولونوسكوپي قابل مشاهده هستند. تومور ميتواند به جداره ي داخلي روده رخنه و علائمي از قبيل خون ريزي و باريك شدن محل اتصال نشان دهد. اگر باريكي زياد باشد بيمار تغيير حالت مدفوع (دفعات كمتر ، مدفوع باريك و فشار آوردن براي خروج) و يا انسداد روده (قطع اجابت ، درد شكم ، بزرگ شدن شكم و استفراق) تجربه ميكند. هرگونه تغيير در حالت مدفوع براي كسانيكه سرطان روده يا مقعد داشته اند بايد سريعا به پزشك گزارش و احتمالا كولونوسكوپي شوند. تومورهاي تازه هيچ علائمي از خود نشان نميدهند و فقط با بررسي هاي ذكر شده يافت ميشوند.
عود كردن محلي در ضمن ميتواند خارج از ديواره ي روده رخ دهد و در ابتدا بدون علائم است و با كولونوسكوپي قابل رديابي نيست . اين نوع عود كردنها يا از طريق سي تي اسكن و يا از طریق آزمایش ميزان CEA در خون شناسايي ميشوند. زمانيكه اين توده رشد و بزرگ شود علائم جانبي خواهد داشت مانند درد يا علائمي از ناحيه اندام درگير شده. عود كردن هاي خارج از روده معمولا نتيجه ي خوبي در بر ندارد.
عود كردن فاصله دار سرطان
در اين حالت بيماري بخاطر تاخير ، از طريق غدد لنفاوي يا جريان خون به ديگر اندام هايي كه در تماس مستقيم با تومور اصلي نيستند گسترش يافته است. اين اندامها معمولا كبد و ريه ها هستند. اين نوع عود سرطان معمولا بدون علائم بوده و فقط با تست اشعه ايكس يا غیرعادی بودن CEA شناسايي ميشوند.
اگر سرطان عود کند چه اتفاقی می‌افتد؟
در اين حالت متخصص سرطان و جراح كولوركتال با يكديگر مشورت ميكنند تا شدت عود سرطان تعيين شود. در اكثر مواقع از سی تی اسكن و PET اسكن براي تعيين گسترش سرطان به ديگر اندام ها استفاده ميگردد. اگر عود سرطان از تومور اولیه دورتر باشد يا در بيش از يك محل رخ داده باشد معمولا با شيمي درماني تحت درمان قرار ميگيرد. اگر بازگشت سرطان محلي باشد امكان درمان آن با جراحي مجدد وجود دارد و اگر سرطان اوليه در روده بوده (نه در مقعد) امكان برداشت مجدد آن زياد است.
اگر سرطان عود شده در مقعد باشد مشكلات خاص ديگري خواهد داشت چون اجزاي ديگري هم درگير هستند. در اين حالت جراحي باعث ميشود تا بخشي از استخوان خاجي (دنبالچه) ، بخشي از سيستم ادرار و يا واژن برداشته شود. براي تعيين اينكه چه اندام هايي درگير شده اند بايد MRI انجام داد.
جدول زير از وب سايت موسسه تومور شناسي در آمريكا گرفته شده و جديدترين توصيه هاي لازمه براساس آخرين مقالات و بررسي ها را نشان ميدهد.
سرطان روده خانوادگي چيست؟
بعضي خانواده ها براي سرطان رکتوم مستعد مي باشند . خانواده اي كه در آن بيش از يك مورد CRC وجود دارد بايد نگراني بيشتري داشته باشند ، مخصوصا اگر بیماری قبل از 50 سالگي بوده است. اگر بستگان درجه اول (پدر، مادر، خواهر، برادر، فرزند) دچار شده باشند احتمال اينكه يكي از اعضا به همان بيماري مبتلا شود دوبرابر است. اين افراد بايد آزمايشات را در سن 40 سالگي و يا 10 سال پيش تر از سن فرد مبتلا شروع كنند (هر كدام اول باشد).
سرطان ارثي چيست؟
سرطان روده ارثي مربوط ميشود به يك سري عوامل ژنتيكي غيرعادي. تحقيقات ژنتيكي روز به روز در حال تعريف سندروم هاي جديد هستند و ژن هاي مستعد كننده ي بيشتري كشف ميشوند. برخي از اين سندروم ها طبق زير هستند:
- HNPCC – سرطان روده غير پوليپوز ارثي ، سندروم لينچ
- FAP – پوليپوز آدنوماتوز خانوادگي
- APCI 1307 K
- سندروم پوتز جگرز
- MAP – پوليپ مربوط به MYH
- پوليپوز نوجوانان
- پوليپوز ارثي
چه اطلاعاتي درمورد سابقه ي ارثي بايد به پزشك بدهيم؟
ارائه ي اطلاعات ذيل به جراح متخصص براي تعيين بهترين نوع درمان سرطان لازم است:
- سن تمام اعضايي كه با پوليپ يا سرطان کولون تشخيص داده شده اند.
- سابقه سرطان زنان (تخمدان يا رحم)
